सन् १९९९ मा हलिउड फिल्म ‘म्याट्रिक्स’ आएको थियो, जसमा मानिस कारखानामा उत्पादन भइरहेको देखाइएको थियो । यो फिल्मले विश्वभरका मानिसलाई चकित पारेको थियो । तर महिलाको गर्भ बिना बच्चा जन्माउन सम्भव छ जस्तो तपाईंलाई लाग्छ ?
वैज्ञानिक तथा फिल्म निर्माता हसम अल घैलीले यो प्रश्नको जवाफ ‘लाग्छ’ भनेर दिएका छन् । घैलीले आफ्नो कम्पनी ‘इक्टोलाइफ’ मा एउटा पड अर्थात् एक किसिमको मेसिनमा बच्चा उत्पादन गर्न सकिने दाबी गरेका छन् ।
यस्तोमा बेबी पड के हो र यसमार्फत् कसरी बच्चा जन्मिन्छन् भन्नेबारे विस्तृत जानकारी लिऔँ ।
प्रश्न १ः प्रकृतिलाई चुनौती दिएर मेसिनमा बच्चा बनाएको दाबी गर्नेहरू को हुन् ?
उत्तरः प्रयोगशालामा बच्चा जन्माउने दाबी गर्ने हसम अल घैली नामका व्यक्ति जर्मनीको राजधानी बर्लिनका बासिन्दा हुन् । पेशाले वैज्ञानिक हुनुका साथै घैली चलचित्र निर्माता पनि हुन् ।
उनले भने, ‘इक्टोलाइफ’ विश्वकै पहिलो कृत्रिम बच्चा उत्पादन गर्ने कम्पनी बन्नेछ । विश्वभरीका वैज्ञानिकले पछिल्लो ५० वर्षम यस क्षेत्रमा जे–जति अनुसन्धान गरेका छन्, ती सबैलाई सम्मिलित गराएर अघि बढिएको छ ।’
‘इक्टोलाइफ’ कम्पनीले आफ्नो वेबसाइटमा यस आयोजनामा काम गर्न सुरुमा ७५ ल्याब स्थापना गरिएको बताएको छ । प्रत्येक प्रयोगशालामा बच्चा जन्माउन ४ सय ‘बेबी पड’ राखिएका छन् । यसमार्फत् मेसिनबाट ३० हजार बालबालिकाको जन्म हुनेछ ।
प्रश्न २ः ‘बेबी पड’ के हो र यसले कसरी काम गर्छ ?
उत्तरः ‘बेबी पड’ एउटा यस्तो मेसिन हो, जसको माध्यमबाट पाठेघर बिना नै बच्चा जन्माउन सकिन्छ । यो मेसिनलाई कुनै महिलाको गर्भजस्तै डिजाइन गरिएको छ । त्यसैले यसलाई कृत्रिम गर्भ पनि भनिन्छ ।
यो मेसिनले कसरी काम गर्छ भनेर बुझ्नको लागि, गर्भमा भ्रूण कसरी बढ्छ भन्ने जान्न आवश्यक छ ।
वास्तवमा, गर्भमा रहेको भ्रूणले प्लेसेन्टामार्फत् आमाको शरीरबाट अक्सिजन, पोषक तत्व र हर्मोन प्राप्त गर्छ ।
यस समयमा बच्चाले छोडेको कार्बन डाइअक्साइड आमाको रगतमा मिसिन्छ र बाहिर निस्कन्छ । गर्भमा पनि भ्रूणको लागि निश्चित तापक्रम र वातावरण हुन्छ । ‘बेबी पड’ ले पनि महिलाको गर्भजस्तै भ्रूणलाई हुर्कन–बढ्न मद्दत गर्छ ।
प्रश्न ३ : ‘बेबी पड’ मार्फत् बच्चा जन्माउने प्रक्रिया के हो ?
उत्तरः यदि पुरुषमा बाँझोपनको समस्या छ र महिला आमा बन्न नसकेमा यो प्रविधि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
यसका लागि सबैभन्दा पहिले मेसिनमा पुरुषको शुक्रकीट र महिलाको अण्डा मिसाइन्छ । यसपछि यो मेसिनले गर्भजस्तै काम गर्न थाल्छ ।
एपसँग जोडिएको ‘बेबी पड’ मा आधुनिक सेन्सर जडान गरिएको छ । यो एपमार्फत् अभिभावकले रियल टाइममा छाला, धड्कन, तापक्रम, अक्सिजनको स्तर, रक्तचाप, श्वासप्रश्वासको गति, मुटु, मस्तिष्क, मिर्गौला, कलेजो र शरीरका अन्य अंगहरूको निगरानी गर्न सक्नेछन् ।
महिलाको पाठेघर जस्तै यस कृत्रिम गर्भमा पनि ‘एम्नियोटिक फ्लुड’ हालिन्छ । यो तरल पदार्थ ९ महिनापछि निकालेपछि नवजात शिशुलाई पनि मेसिनबाट बाहिर निकालिन्छ ।
प्रश्न ४ः के कृत्रिम गर्भावस्था प्राकृतिक गर्भावस्था भन्दा फरक हुनेछ ?
उत्तरः यो प्रविधिमा काम गरिरहेका वैज्ञानिक घैलीले यो कृत्रिम गर्भ आम मानिसले सोच्नसमेत नसक्ने गरी उन्नत हुने दाबी गरेका । उनले भने, ‘अब अभिभावकले आफूलाई मनपर्ने सन्तान जन्माउन सक्नेछन् ।’
यो कृत्रिम गर्भमा बच्चाको बौद्धिकता स्तर, उचाइ, कपाल, आँखाको रंग, शारीरिक शक्ति र छालाको रंग सेट गर्न सकिन्छ ।
प्रश्न ५ः कृत्रिम गर्भको आवश्यकता किन महसुस भयो ?
उत्तरः कृत्रिम पाठेघरको आवश्यकताबारे वैज्ञानिक अल घैलीले जापान, बुल्गेरिया र दक्षिण कोरियाजस्ता घट्दो जनसङ्ख्या भएका देशमा जनसङ्ख्या बढाउन कृत्रिम गर्भको सुविधा प्रयोग गरिने दाबी गरेका छन् ।
यसबाहेक, धेरै विवाहित जोडीहरू छन् जो यौन सम्पर्क गर्न सक्दैनन् वा अन्य विभिन्न समस्या हुन सक्छन् । यदि उनीहरू अन्य महिलाको गर्भ प्रयोग नगरी बच्चा जन्माउन चाहन्छन् भने यो मेसिन उनीहरूका लागि उपयोगी हुनेछ ।
यति मात्र होइन, यो प्रविधि बाँझो दम्पती र पाठेघर निकालिसकेका महिलाका लागि निकै विशेष साबित हुनेछ ।
प्रश्न ६ः बेबी पड मार्फत प्रयोगशाला मात्र कि घरमा पनि बच्चा जन्माउन सकिन्छ ?
उत्तरः कम्पनी एक्टोलाइफका अनुसार, यदि कुनै दम्पतीसँग आफ्नो बच्चा पडमा विकास भएको हेर्न प्रयोगशालामा आउन पर्याप्त समय छैन भने, उनीहरूले ‘बेबी पड’ घरमा पनि लैजान सक्छन् ।
प्रत्येक पडमा एउटा ब्याट्री राखिएको हुन्छ जसलाई सावधानीपूर्वक उठाएर आफ्नो बेडरुममा पनि लैजान सकिन्छ । यस्तो खालको परीक्षणपछि नै यो मेसिनमा बच्चा बनाउने प्रक्रिया सुरु हुन्छ । यस्तोमा बर्थ कम्प्लिकेशन अर्थात् जन्मको समयमा कुनै रोगको सम्भावना कम हुन्छ ।
प्रश्न ७ः कृत्रिम गर्भबाट बच्चा जन्माउने सबैभन्दा ठूलो समस्या के हो ?
जवाफः पुरुषको शुक्रकीट र महिलाको डिम्ब मिसिएपछिको पहिलो १० दिन सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण समय हो । यी १० दिनमा शुक्रकीट र अण्डा मिलेर भ्रूणको रूप लिन्छ । शुक्रकीट र अण्डालाई भ्रूणमा रूपान्तरण गर्नु पछाडिको विज्ञान अझै स्पष्ट छैन । यस्तो अवस्थामा यो प्राकृतिक प्रक्रियालाई कृत्रिम गर्भमा ठ्याक्कै अपनाउन वैज्ञानिकहरूका लागि चुनौती छ ।
तन्तुको माध्यमबाट भ्रूणमा रगत पुग्ने आमाको पाठेघरको आफ्नै प्राकृतिक प्रणाली हुन्छ । वैज्ञानिकहरूले अहिलेसम्म कृत्रिम पाठेघरका लागि यी प्रणालीहरू विकास गर्न सकेका छैनन् ।
कृत्रिम गर्भमा भ्रूणको विकासका लागि यी दुई ठूला चुनौतीहरू अहिले वैज्ञानिकहरूसामु छन् ।
प्रश्न ८ः कृत्रिम गर्भमा बच्चा जन्माउने बारे विशेषज्ञहरू के भन्छन् ?
उत्तरः किङ्ग्स कलेज लन्डनका प्रोफेसर एन्ड्रयू शेननका अनुसार यो प्रविधि चाँडै वास्तविकतामा परिणत हुन सक्छ । शेननले समयअघि गर्भबाट बाहिर निकालेको, नवजात शिशुलाई इन्क्युबेटरमा राखेर निको भएको र निको हुने धेरै उदाहरण रहेको बताएकी छन् । यी नवजात शिशुहरूलाई नलीमार्फत् पानी र दूध दिइन्छ ।
यसबाहेक बायोकेमिकल र एन्टिबडी बनाउने प्रक्रिया पनि गर्भमा प्राकृतिक रूपमा हुन्छ । यस प्रक्रियालाई बुझ्न वैज्ञानिकहरूले अनुसन्धान गरिरहेका छन् । यो प्रक्रिया पूर्ण रूपमा बुझेपछि कृत्रिम गर्भमा बच्चा जन्माउन सम्भव हुनेछ ।
युसीएल इन्स्टिच्युट फर वुमेन्स हेल्थकी प्रोफेसर जोयस हार्परले भनिन्, ‘विज्ञानमा असम्भव केही छैन । मलाई कुनै शङ्का छैन कि आगामी समयमा, धेरै मानिसहरूले आइभीएफमार्फत् बच्चा जन्माउन सक्षम हुनेछन् ।’
प्रश्न ९ः यसअघि पनि कृत्रिम गर्भमा बच्चा जन्माउने कुरा भएको छ ?
उत्तरः अहिलेसम्म कुनै पनि वैज्ञानिक वा संस्थाले कृत्रिम गर्भमा मानिस उत्पादन गरेको दाबी नगरे पनि यसअघि भेडामा यस्तो प्रयोग सफल भइसकेको छ ।
यसबाहेक वैज्ञानिकहरूले मुसाको भ्रूणलाई कृत्रिम गर्भमा ११ दिनसम्म सफलतापूर्वक पालना गरेका छन् । सामान्यतया मानिस भन्दा पहिले जनावरहरूमा प्रयोग गरिन्छ । सोनोग्राफीले मानिसको गर्भमा बच्चाको विकास बुझ्न मद्दत गरेको भए पनि महिलाको शरीरबाहिर कृत्रिम गर्भमा बच्चा जन्माउने दाबी यसअघि कसैले गरेका थिएनन् ।
प्रश्न १०ः यो प्रविधिको बारेमा सबैभन्दा ठूलो विवाद के हो ?
उत्तरः यो प्रविधि बारे सबैभन्दा ठूलो विवाद यो हो कि जब बच्चा मेसिनबाट जन्मिन्छ, त्यसलाई कसले नियन्त्रण गर्ने ? यसको कार्यान्वयन पछि नवजातको लिङ्ग पहिचान र भ्रुण हत्यालाई कसरी रोक्ने । अनुसन्धाताका अनुसार यो परमाणु प्रविधिजस्तै हो । यदि सही कानुन भएन भने यसको दुरुपयोगको सम्भावना निकै धेरै छ ।
