हिन्दूधर्ममा महादेवलाई देवका पनि देवको रुपमा पूजिन्छ । महादेवको थुप्रै प्रसंगहरु धर्मशास्त्रमा आउने गर्छन् ।
महादेव जब क्रोधित हुन्छन् , ताण्डव नृत्य गर्न थाल्छन् भनिएको छ । यसका साथै महादेवको ताण्डव शुरु भयो भने समस्त सृष्टिको नै विनाश हुने बताइन्छ ।
तर क्रोधमा मात्रै ताण्डव नगरी खुशीको शुभअवसरमा पनि भोलेनाथ ताण्डव गर्थे । ताण्डवको थुप्रै स्वरुप रहेका छन् । यससँग जोडिएका अनेक कथा प्रसंग पनि छन् ।
महादेवको ताण्डवको अर्थ र यससँग जोडिएका कथाबारे यहाँ उल्लेख गरिन्छ । महादेवको दुई स्वरुपलाई प्रमुख मानिन्छ । एक समाधी र अर्को हो ताण्डव । भगवान शिवको ताण्डवको सिलशिलामा दुई कथा विशेष चर्चित छ ।
माता सती भगवान शिवको साथमा आफ्ना पिता दक्षले आयोजना गरेको हवनमा सहभागी हुन आएकी थिइन् । उक्त हवनमा भोलेनाथको अपमान भएको देखेर माता सतीले अग्निमा हाम्फाली आत्मदाह गर्छिन् ।
यो घटनाबाट महादेव अत्यन्तै क्रोधित हुन्छन् र रुद्र ताण्डव गर्न शुरु गर्छन् । महादेवको उक्त ताण्डवका कारण पुरै सृष्टिमा प्रलय हुने परिस्थिति उत्पन्न भएको हुन्छ ।
ताण्डवसँग जोडिएको अर्को रोचक प्रसंग पनि छ । उक्त कथाअनुसार लंकेश्वर रावणले शिव ताण्डवको शुरुवात गरेका थिए । एक पटक रावणले भगवान शिवसँग भेट गर्न लंकादेखि कैलाशसम्म विभिन्न कार्य गरेका हुन्छन् ।
नले पूरै बाटोको यात्रामा भोलेनाथलाई सम्झिदै, गुनगान गर्दै हिँडेका हुन्छन् । तर उक्त समय यस्तो बेला परेको हुन्छ । जुन बेला महादेव ध्यानमा मग्न भएका थिए ।
यसक्रममा महादेवलाई यति पनि महसुस हुँदैन कि परमभक्त रावण उनको प्रतिक्षामा छन् भन्ने कुराको । जसका कारण रावण आहत हुन्छन् र उनले पूरै कैलाश पर्वतलाई आफ्नो हातले उठाउँछन् ।
कैलाश पर्वत उठाउने क्रममा हलचल हुँदा महादेवको ध्यान भंग हुन्छ । त्यहीँ झोंकमा क्रोधित बनेका महादेवले आफ्नो पञ्जा कैलाश पर्वत माथि राख्छन् ।
जसले गर्दा रावणको हात कैलाश पर्वत मुनी दबिन्छ र दुखाईले उनी तड्पिन थाल्छन् । यसबाट रावणमा गल्तिको महसुस हुन्छ र उनको घमण्ड पनि टुट्छ । त्यसपछि रावणले भोलेनाथलाई प्रसन्न पार्न शिव ताण्डव स्त्रोत्र गाउन शुरु गर्छन् ।
यही संगीतको माध्यमबाट महादेवको महानताको बयान गरिएको छ । आफ्नो लागि यति सुमधुर संगीत सुनेपछि महादेव रावणसँग प्रसन्न हुन्छन् । त्यसपछि भने महादेवले कैलाश पर्वतमाथि राखेको आफ्नो पञ्जा हटाउँछन् ।
त्यसैले लंकेश रावणलाई शिव ताण्डवको रचयिता मानिन्छ ।
खुशीमा पनि महादेव गर्थे ताण्डव
अधिकांश मानिसमा महादेवले क्रोधमा मात्र ताण्डव गर्थे भन्ने भ्रम हुन सक्छ ।
जति बेला महादेव अत्यन्त खुशी हुन्थे त्यस बेला पनि ताण्डव गर्ने गर्थे । खुशीमा शिव आनन्द ताण्डव गर्दथे । जसबाट पूरै वातावरण मनमोहक हुने गथ्र्यो ।
यसका साथै त्रिपुरा, संध्या, समरा, काली, उमा पनि ताण्डवकै प्रकार हुन् । जुन ताण्डव महादेवले विभिन्न अवस्थामा गर्ने गर्थे ।
ताण्डव भित्र पूरै सृष्टिको सारांश समावेश भएको छ । यसले मृत्यु, जन्म, विनाश, रचना सबैलाई दर्शाएको छ ।
