यदि तपाईले खाली समयमा कानमा हेडफोन लगाएर घण्टौंसम्म गीतहरु सुन्नुहुन्छ भने सतर्क रहनुहोस् । घण्टौंसम्म कानमा हेडफोन लगाएर गीत सुन्दा विभिन्न प्रकारको रोगहरु लाग्ने खतरा हुन्छ । तपाई÷हाम्रो साथीको रुपमा प्रयोग गरिने हेडफोन दुश्मन जस्तै हो । हेडफोनको प्रयोग गर्दा कानमा मात्रै समस्या उत्पन्न हुँदैन, अन्य विभिन्न रोग लाग्ने खतरा समेत हुन्छ ।
आधुनिक प्रविधिको विकाससँगै विभिन्न ग्याजेटको प्रयोग पनि बढ्दो छ । जसमध्ये एयरफोन पनि एक हो । प्रायः युवा तथा किशोर उमेरका व्यक्तिको अधिकांश समय कानमा एयरफोन हुने गर्दछ । यो एक प्रकारले फेसन झै बनेको छ । तर यही फेसन समस्या बन्न सक्छ ।
विभिन्न अनुसन्धान अनुसार ठूलो आवाजका साथ एयरफोन सुन्दा यसले कानको पर्दामा नकरात्मक असर पार्न सक्छ । लामो समयसम्म एयरफोन प्रयोग गर्दा सुन्न सक्ने क्षमतामा कमी आउँनुका साथै कान सुन्निन पनि सक्छ ।
एयरफोनको प्रयोगले कान भित्र ब्याक्टेरियाको संख्या पनि बढ्दै जान्छ । एयरफोन प्रयोग गर्दा त्यसबाट विभिन्न विद्युत चुम्बकीय तरंगहरु निस्कन्छन्, जसले दिमागमा नोक्सान पुर्याउन सक्छ । अझ कान भित्रै पस्ने एयरफोनले दिमागमा समेत हानी पार्न सक्छ ।
ध्यान रहोस्, संगित सुन्दा ठिक्क आवाजमा सुन्नु पर्दछ । साथै निश्चित समयपछि कानलाई विश्राम दिनुपर्छ । ९० डेसिबलमा कुनै ध्वनी प्रतिदिन ४ देखि ५ घण्टासम्म सुनियो भने कानमा नोक्सान हुनसक्छ । एयरफोनमा जमेको धूलोका कारण कानमा इन्फेक्सन पनि हुन सक्छ । साथै आवाज नसुन्ने, दिमागमा असर तथा कान दुख्ने समस्या पनि बढ्दै जान्छ ।
हेडफोनको प्रयोग गर्दा निम्न रोग लाग्न सक्छः–
बहिरोपनः
एक अध्ययनका अनुसार यदि कुनै मानिस दुई घण्टासम्मको लागि ९० डेसिबल भन्दा बढी आवाजमा गीत सुन्छ भने उसलाई बहिरापनको समस्या देखापर्छ । साथै अन्य रोगहरुले च्याप्ने समेत हुन्छ । कानको सुन्ने क्षमता ९० डेसिबल हुन्छ । लगातार गीत सुन्दा जुन ४० देखि ५० डेसिबलसम्म कम हुन्छ । जसको कारण ती ब्यक्तिले टाढाको आवाज विस्तारै सुन्न छोड्दै जान्छ ।
मुटुको रोगः
ठूलो आवाजमा गीत सुन्नु कानको लागि मात्रै नभई मुटुको लागि पनि हानिकारक छ । ठूलो आवाजमा गीत सुन्दा मुटुको धड्कन पनि बढ्दै जान्छ । नर्मल स्पिड हुनुपर्नेमा मुटुको धड्कन बढ्दै जाँदा समस्या देखा पर्नसक्छ ।
टाउको दुखाईः
हेडफोनबाट निस्कने विद्युत चुम्बकीय तरंगका कारण ब्यक्तिको दिमागमा नराम्रो असर पर्छ । जसको कारण टाउको दुख्ने, निद्रा नलाग्ने लगाएतका समस्या देखा पर्छ ।
कानको संक्रमणः
यदि तपाईले खाली समयमा अफिस या घरमा एक–अर्कासँग गीत सुन्न हेडफोन सेयर गर्नुहुन्छ भने सतर्क रहनुहोस् । तपाईको यस्तो बानीले कानमा इन्फेक्शन हुने सम्भावना धेरै हुन्छ ।
कान शुन्य हुन्छः
लामो समयसम्म हेडफोनबाट गीत सुन्दा ब्यक्तिको कान शुन्य हुनसक्छ । जसको कारण मानिसको सुन्ने क्षमता कम हुँदै जान्छ । ठूलो आवाजमा गीत सुन्दा कानमा मात्रै असर गर्दैन, मानसिक रोगको समस्यासमेत बढ्छ ।
डाक्टरहरुका अनुसार लामो समयसम्म हेडफोनबाट गीत सुन्दा कानमा छन्–छन् आवाज आउनु, रिंगटा लाग्नु, टाउको वा कान दुख्नु लगाएतको समस्या देखा पर्छ ।
बच्ने उपायः
यदि यी समस्याहरुबाट तपाई पनि बच्न चाहनुहुन्छ भने आवश्यक परेको अवस्थामा मात्र हेडफोनको प्रयोग गर्नुस् । हेडफोनको प्रयोग गर्दा राम्रो क्वालिटीको मात्र प्रयोग गर्नुहोस् । सानो डेसिबलमा मात्र सुन्नुहोस् ।
हेडफोन र एयरफोन
पछिल्लो समय युवा पुस्तामा तीव्र र कडा स्वरको सम्पर्कमा रहने गर्दा उनीहरूको सुन्ने क्षमता समस्या आउने गरेको चिकित्सकहरुले बताएका छन् । युवा पुस्तामा सुन्ने क्षमता कमी आउनु भनेको हेडफोन र एयर फोनको प्रयोग पनि एक रहेको नाक कान घाँटी रोग विशेषज्ञ डा. ढुण्डिराज पौडेलले बताए ।
“हेडफोन अत्यधिक प्रयोग गर्ने दर बढेको छ । जसले गर्दा कानसम्बन्धी समस्या बढ्दै गएको देखिन्छ,” उनले भने, “हेडफोनको अत्यधिक प्रयोग, चर्को स्वरमा गीत सुन्ने आदिले गर्दा युवाको सुन्ने क्षमतामा कमी देखिएको छ ।”
यसरी लामो समयसम्म हेडफोन र एयरफोन प्रयोग गर्दा कानको नशा कमजोर हुनु, सुन्ने क्षमता प्रभावित हुनु, कान दुख्ने वा सुन्निनु, मानसिक तनावलगायतका समस्या समेत देखिने डा. पौडेलको भनाई छ । ९० डेसिबलभन्दा बढी स्वरमा गीत सुन्दा यसले कानलाई गम्भीर क्षति पुर्याउन सक्छ । इयर फोन वा हेडफोनमा संगीत सुन्दा करिब ६० प्रतिशत कम आवाज मै सुन्नु राम्रो मानिन्छ । हेडफोनको माध्यमले गीत सुन्दा समयसमयमा ब्रेक लिनुका साथै भोल्युमसमेत कम राख्नुपर्ने नाक कान घाँटी रोग विशेषज्ञ डा. वीरसिंह थापाले बताए ।
“पहिला-पहिला ५० वर्ष नाघेका मानिसमा कान नसुन्ने समस्या बढी देखिन्थ्यो भने आजभोलि युवामा पनि कान नसुन्ने र दुख्ने समस्या बढी देखिने गरेको छ,” उनले भने, “वायु प्रदुषणले पनि कानमा संक्रमण भई सुन्ने क्षमतामा कमी आउँछ । भने आफुखुसी कानमा औषधी हाल्ने बानीले पनि सुन्ने क्षमता ह्रास ल्याउँछ ।”
त्यसैगरी, नाक कान घाँटी रोग विशेषज्ञ डा. शंकर साहले पछिल्लो समय नाक कान घाँटीका उपचार गर्न आउने बिरामीमा सबैभन्दा बढी कान नसुन्ने, सुस्त श्रवण समस्या देखिने गरेको बताए । “कान नसुन्ने समस्या एउटा कानको संक्रमण हो, तर त्यो संक्रमणको समयमै उपचार नगर्ने गर्दा सुन्ने क्षमतामा कमी आउँछ भने अर्को हेडफोनमा उच्च डेसिबल ध्वनी तरंगमा हुने जुन निरन्तर, अत्यधिक, अवैज्ञानिक प्रयोगले सुन्ने क्षमता समेत गुम्ने हुन्छ,” उनले भने, “कान नसुन्ने एउटा भनेको धेरै मान्छेको बानी के हुन्छ भने कान चिलायो, तोरीको तेल हाली हाल्ने जसले कानमा संक्रमण भई गम्भीर समस्या आउन सक्छ ।” होहल्ला, चर्को स्वर, तीव्र आवाज भइरहेको ठाउँमा रहँदा इयर प्लग आदिको प्रयोग गर्नु पर्ने डा. शाहको भनाई छ ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार विश्वभरीमा करिब ४६ करोड ६० लाख व्यक्तिलाई श्रवण क्षमतासम्बन्धी समस्या रहेको छ । जसमा तीन करोड ४० लाख बालबालिका रहेका छन् । १२ देखि ३५ वर्ष उमेर समूहका १ अर्ब १० करोड युवा चर्को ध्वनिको सम्पर्कका कारण कान न सुन्ने जोखिममा रहेका छन् । टाउको र कानको चोटपटकले समेत सुन्ने क्षमता प्रभावित हुने संगठनले जनाएको छ ।
त्यस्तै, एक अध्ययनका अनुसार सन् २०५० सम्ममा ९० करोडभन्दा बढी मानिको कानको सुन्ने क्षमतासम्बन्धी समस्या देखिने जनाएको छ । दक्षिण एसियामा ६५ वर्षमाथिका करिब एक तिहाइ मानिस कान सुन्ने समस्याले प्रभावित छन् । सो अध्ययनले जन्मजात कारणले समेत कान नसुन्ने समस्या देखिन जनाएको छ ।
नेपालमा कान स्वास्थ्यका बारेमा कुनै बृहत अध्धययन नभए पनि विभिन्न सर्वेक्षण अनुसार देशैभरका विभिन्न अस्पतालमा नाक कान घाटी विभाग उपचारका लागि जाने बिरामीमध्ये करिब २० प्रतिशतमा कान नसुन्ने समस्या देखिएको जनाएका छन् ।
रोकथामका उपायहरु
कहिल्यै पनि कानमा तेल नहाल्ने ।
धेरै व्यक्तिले प्रयोग गरेको हेडफोन र एयरफोनको प्रयोग नगर्ने (जसमा एक जनाको कानको संक्रमण अर्कोमा सर्ने हुदाँ विभिन्न कानको समस्या हुनसक्छ ।)
कान पाक्ने समस्या भएकाहरूले कानमा पानी पस्न नदिने ।
कानलाई सलाईको काँटीलगायतका वस्तुले कोट्याउनु हुँदैन ।
होहल्ला, तीव्र आवाज भइरहेको ठाउँमा रहँदा ‘इयर प्लग’ आदिको प्रयोग गर्ने ।
हेडफोन र एयरफोनको माध्यमले गीत सुन्दा समयसमयमा ब्रेक लिनुका साथै भोल्युम कम राख्ने ।
कानमा चिकित्सकीय सल्लाहबिना कुनै पनि औषधी नहाल्ने ।
कानमा कुनै प्रकारको संक्रमण भए डाक्टरको सल्लाह लिनुपर्छ ।
